Samen met Rutger Groot Wassink (GroenLinks) sprak Reinier van Dantzig (D66) met NRC Handelsblad over toekomst van Amsterdam.Vier jaar coalitie heeft hen dichter bij elkaar gebracht. Nu willen ze samen de wooncrisis te lijf.

DoorThijs NiemantsverdrietTim Wagemakers inNRC Handelsblad, 3 maart 2022

Kijk, een bewaarnummer! Op tafel in Café Waterlooplein 77 ligt eenNRCvan precies vier jaar geleden. Op de cover: een foto van Rutger Groot Wassink en Reinier van Dantzig, ieder poserend op een reuzenkei in park Frankendael. Kijk, de anderhalve meter was toen ook al van kracht, grapt Van Dantzig.

In 2018 streden Van Dantzig (D66) en Groot Wassink (GroenLinks) om wie de grootste partij van Amsterdam zou worden. Groot Wassink won. Vier jaar later herhaalt de strijd tussen hun partijen zich, denken ze. Al wijzen de (spaarzame) peilingen ook op een andere optie: anderhalve week voor verkiezingsdag worden beide partijen stevig op de hielen gezeten door PvdA en VVD.

Niettemin, reden genoeg voor een goed gesprek. In de tussenliggende vier jaar vormden deze twee politici het hart van de linkse coalitie die Amsterdam bestuurde: Van Dantzig (36) als fractievoorzitter in de raad, Groot Wassink (47)als wethouder Sociale Zaken, Diversiteit en Democratiseringin het college. En het lijkt onvermijdelijk dat ze na de verkiezingen weer met elkaar verder gaan. Van Dantzig, eigenaar van drie horecagelegenheden, heeft al aangekondigd dat hij graag wethouder Wonen wil worden.

Moeite om het oneens te zijn

Het eerste wat opvalt: de uitdagende houding van vier jaar geleden is verdwenen. Aan tafel in het bruine café zitten twee mannen die elkaar vertrouwen – en elkaar overduidelijk mogen. Zozeer zelfs dat ze moeite moeten doen om het met elkaar oneens te zijn.

Groot Wassink over Van Dantzig:Ik geloof niet dat er ooit een moment is geweest dat we afspraken met elkaar niet zijn nagekomen. Van Dantzig over Groot Wassink: Voordat we gingen besturen, stond Rutger in mijn kringen echt een beetje bekend als zolderkamercommunist. Maar met iemand die zo compromisbereid is, kun je gewoon goede afspraken maken. Pesterig: Je zou GroenLinks landelijk ook zon type gunnen. Zodat ze daar ook eens hun verantwoordelijkheid nemen.

Er is verdraaid veel gebeurd in de afgelopen vier jaar – en het meeste stond niet in het coalitieakkoord. Klimaatcrisis. Black Lives Matter. Wooncrisis. Felle debatten over ongelijkheid. Meest recent: de oorlog in Oekraïne, die deze verkiezingscampagne op alle fronten overschaduwt. En natuurlijk de coronapandemie, die de stad ontwrichtte, het toerisme platlegde en de maatschappelijke verhoudingen op scherp zette – zoals beiden aan den lijve ondervonden.

Van Dantzig:In mijn werk heb ik me al verbaasd over de felheid waarmee de vrouw die in ons café de QR-code komt controleren, bestookt wordt. Maar jij kunt zeker ook meepraten over de bedreigingen die je in je mailbox aantreft, toch?

Groot Wassink:Ik heb gelukkig geen coronawappies in mijn omgeving. Maar ik stond wel even raar te kijken toen ze door mijn straat liepen met een Prinsenvlag [NSB-symbool, red.] met een jodenster erop. Echt bizar.

Deken van corona

Het linkse – kneiterlinkse, volgens sommigen – college kreeg veel kritiek in de afgelopen vier jaar. De coalitie zou uitsluitend het progressieve deel van de stad bedienen en slecht luisteren naar de rest van Amsterdam. De twee lijsttrekkers wijzen die kritiek resoluut van de hand. Ondanks de deken van corona die over Amsterdam lag, zegt Van Dantzig, is er veel bereikt. We hebben een stad ter grootte van Diemen erbij gebouwd. We waren het eerste écht groene college. Hebben 150 miljoen geïnvesteerd in het aardgasvrij maken van de stad…

Groot Wassink:…vijftien procent CO2-daling, vervijfvoudiging van het aantal zonnepanelen, opvangplekken voor 500 ongedocumenteerden…

Heeft de coalitie ook iets níét goed gedaan?

Groot Wassink:Ik had meer willen doen aan armoedebestrijding. Toen we begonnen was het hoogconjunctuur, het doel was om 10.000 mensen aan het werk te helpen. Maar ja, toen kwam corona. En ik had gewild dat we meer sociale huurwoningen hadden gebouwd.

Van Dantzig:Ik vind dat er vanuit het college te weinig is gewerkt aan draagvlak onder de inwoners, met name bij de energietransitie. Hij doelt op het luidruchtige verzet tegen de aanleg van zeventien windmolens in Amsterdam, met name op IJburg en in Amsterdam-Noord. Dat windmolendossier is echt ontploft, het kostte heel veel tijd om de gemoederen weer tot bedaren te brengen.

Milder over het grootkapitaal

Er arriveert bier (Van Dantzig) en witte wijn (Groot Wassink). Vraag aan allebei: waar hebben ze de afgelopen vier jaar hun mening over bijgesteld?

Groot Wassink: Ik ben milder geworden over het grootkapitaal. Als wethouder heb ik met veel plezier samengewerkt met grote bedrijven. Die zijn veel meer bereid om iets terug te doen voor de stad dan ik dacht. Met de Johan Cruijff Arena heb ik een lokaal banenplan opgezet voor bewoners uit Zuidoost. Zevenhonderd mensen aan het werk, ondanks corona.

Van Dantzig begint een betoog over de geboorte van zijn zoon Mozes, die hem nog eens extra de urgentie van de klimaatcrisis en het belang van goed onderwijs deed inzien. De verslaggevers pakken het interview van vier jaar geleden er nog eens bij. De kop, een citaat van Van Dantzig: Ik deel jouw somberheid gewoon niet. Dat ging over de woningmarkt. Groot Wassink zei in dat interview: Uiteindelijk stevenen we af op de nachtmerrie van onbetaalbaar Londen.

Groot Wassink nu: Verdorie, ik had gewoon gelijk!

Van Dantzig, met lichte tegenzin: Ik heb mij wel degelijk erin vergist dat het woningtekort zonder heel stevige regulering van de markt niet opgelost gaat worden. Ik heb denk ik iets te lang geloofd dat je met alleen maar bouwen een eind zou komen.

Daarmee komen we op hét thema van deze verkiezingen: de wooncrisis. Hoewel het college de afgelopen vier jaar 29.000 woningen in aanbouw nam, heeft die crisis zich alleen maar verder verdiept. Het mismoedig stemmende rijtje is zon beetje bij iedere Amsterdammer bekend: verdubbelde prijzen, speculanten, de jubelton, wanhopige starters, verkamering, wachttijden van veertien jaar voor een sociale huurwoning. Maatregelen die het college nam, zoals een anti-speculatiebeding en strengere regels voor Airbnb, hebben het tij vooralsnog niet kunnen keren. De onderwijzer en de politieagent konden al enige tijd geen woning meer betalen in de stad – inmiddels nemen ook de middengroepen de wijk.

Wie dat aan te rekenen valt? Reinier van Dantzig wijst op oud-wethouder Laurens Ivens (SP), volgens hem beter in persberichten versturen dan in palen de grond in slaan. Ik vond dat hij zich niet stevig genoeg opstelde tegen de woningcorporaties. En waar ik me aan gestoord heb, is het dedain waarmee Ivens sprak over pensioenfondsen en projectontwikkelaars. Dat heeft de stad echt schade berokkend. Zij kunnen ook lekker ergens anders gaan bouwen.

Groot Wassink: We zijn te aardig geweest voor de woningcorporaties. Tegen de afspraken in zijn er te veel sociale huurwoningen verkocht. We moeten meer controle hebben over hun voorraad, vind ik. En we hadden veel strenger moeten zijn op het gebied van verduurzaming.

Zelfde doel, andere accenten

Hoewel ze hetzelfde doel nastreven (veel meer bouwen, de woningmarkt strakker reguleren), leggen D66 en GroenLinks andere accenten. Van Dantzig wil vooral veel bouwen voor de middengroepen: als het aan hem ligt, bestaat de helft van de te bouwen woningen in de komende periode uit middeldure koop (tot 355.000 euro) en huur (tot 1.052 euro per maand). Groot Wassink wil juist verplicht 45 procent sociale huurwoningen en 45 procent middensegment gaan bouwen, en slechts 10 procent koop en vrijesectorhuur.

Een ander plan van GroenLinks: de oprichting van een Gemeentelijk Woningbedrijf, dat delen van de sociale huurvoorraad van corporaties gaat opkopen. Groot Wassink: Op die manier kun je grip houden op woningen die anders zijn overgeleverd aan de terreur van het kapitaal. Ik wil voorkomen dat een deel van de sociale huurwoningen weglekt naar de markt, zoals de afgelopen jaren is gebeurd omdat de corporaties hun afspraken niet zijn nagekomen. In Wenen is een groot deel van de woningen gewoon in het bezit van de overheid. Die heeft daardoor enorme invloed. Als je zelf de eigenaar bent, kun je zeggen: we verhuren deze woning vijf jaar lang als middenhuur, en daarna weer een tijdje als sociale huur.

Van Dantzig: Geen goed idee. We hebben in Amsterdam al zon negen woningcorporaties. Om daar nou nog een tiende aan toe te voegen…

Groot Wassink: We moeten ze juist een beetje mindfucken!

Van Dantzig: Laten we eerlijk zijn: de overheid is echt slecht in uitvoering. En tegen de tijd dat we zon woningbedrijf hebben georganiseerd, zijn we vijf of zes jaar verder. Zo veel geduld heb ik gewoon niet. Een half miljard per jaar uitgeven om woningen te kopen van corporaties, vind ik onverstandig. Die kosten komen allemaal op de balans van de gemeente, die al tegen haar schuldenplafond aan zit. Een investering in woningen betekent géén investering in een zwembad of een bibliotheek.

Groot Wassink: Over het geheel maakt het niet zo gek veel uit. Ja, de schuld neemt toe, maar de waarde van die woningen staat ook gewoon op de balans. Die woningen worden toch niet ineens minder waard als ze in het bezit zijn van de gemeente?

Flitsbezorgers

Tot slot een gewetensvraag: wie van beide lijsttrekkers heeft wel eens iets besteld bij een flitsbezorger?

Groot Wassink: Ik niet.

Van Dantzig: Ja, twee dagen geleden nog. Ik heb een hele grote witte kat thuis. Het kattenvoer was op. De keuze was: of een flitsbezorger, of hij begon aan mijn onderbeen. Maar ik ben trots op het feit dat Amsterdam als eerste stad op de stopknop heeft gedrukt.

Hij doelt op het verbod op nieuwe dark stores (dichtgeplakte magazijnen voor flitsbezorgers, die voor overlast zorgen in drukke woonwijken) dat het stadsbestuur vorige maand afkondigde. En dit is een eerste stap tegen nieuwe technologische ontwikkelingen waar we als gemeente niet eerst vier jaar over hebben vergaderd. Hadden we dat bij Airbnb ook maar meteen gedaan, op de pauzeknop drukken.

Groot Wassink: Om Airbnb heeft lang een bloemetjesromantiek gehangen. Deze stap tegen de flitsbezorgers is een overwinning op het disruptieve kapitalisme.